Piktogramy chemiczne to grupa znaków ostrzegawczych, które maja za zadanie ostrzegać przed niebezpieczeństwem kontaktu z substancją chemiczną. Substancja chemiczna to, zgodnie z Konwencją Międzynarodowej Organizacji Pracy z roku 1990, mieszanina pierwiastków i związków chemicznych, zarówno naturalnych, jak i syntetycznych uzyskanych w procesie produkcyjnym. Mianem substancji niebezpiecznej określa się z kolei substancje stwarzające zagrożenia i zdrowotne, i fizyczne.

Globalny Zharmonizowany System Kwalifikacji i Oznakowania Chemikaliów (GHS)

W trosce o środowisko i o zdrowie ludzi powstał system piktogramów chemicznych o nazwie Globalny Zharmonizowany System Kwalifikacji i Oznakowania Chemikaliów, w skrócie GHS. Obejmuje on wszystkie oznaczenia dotyczące substancji chemicznych, zarówno piktogramy jak i hasła ostrzegawcze i zwroty opisujące rodzaj zagrożenia na etykietach. Na całym świecie obowiązują takie same piktogramy, dzięki czemu jesteśmy w stanie odczytać informację o grożącym nam ewentualnych niebezpieczeństwach bez względu na kraj pobytu. Wszyscy wytwórcy i dostawcy towarów mogących nieść ze sobą jakikolwiek ryzyko związane z użyciem do ich produkcji określonych substancji chemicznych mają obowiązek stosowania piktogramów chemicznych i ponoszą odpowiedzialność za generowanie i rozpowszechnianie informacji dotyczących wszelkich możliwych niebezpieczeństw tyczących się chemikaliów. Każdy piktogram w sposób bardzo intuicyjny pokazuje zagrożenie, np. płomień oznacza substancje łatwopalne, czaszka i skrzyżowane piszczele - wysoką toksyczność. Ostrzeżenia w formie piktogramów umieszczane są także na budynkach lub zakładach pracy, ponieważ tego wymagają obecne przepisy.

Oznaczenia dla zagrożeń fizykochemicznych 

Piktogramy chemiczne zalecane przez GHS mają kształt kwadratu ustawionego na wierzchołku. Powinny zawierać czarny symbol na białym tle z czerwonym obramowaniem. Piktogramy wskazujące rodzaj zagrożenia stosowane w zależności od klasyfikacji substancji/mieszaniny. 

Znaki te dzielą się na kategorie, które można opisać następująco:

  1. Materiały wybuchowe i samoreaktywne we wskazanych kategoriach (kategoria obejmuje dwa rodzaje znaków)
  2. Gazy utleniające (jedna kategoria znaków)
  3. Gazy pod ciśnieniem (jedna kategoria znaków)
  4. Substancje powodujące korozje metali, mające działanie żrące w kontakcie ze skórą, grożące poważnym uszkodzeniem oczu (jedna kategoria znaków)
  5. Toksyczność ostra -droga pokarmowa, po naniesieniu na skórę, po narażeniu inhalacyjnym (jedna kategoria znaków)
  6. Toksyczność ostra (droga pokarmowa, po naniesieniu na skórę, po narażeniu inhalacyjnym), działanie drażniące na skórę i oczy, działanie toksyczne na narządy docelowe – narażenie jednorazowe, działanie toksyczne na narządy docelowe – narażenie jednorazowe, działanie narkotyczne (jedna kategoria znaków)
  7. Działanie uczulające na drogi oddechowe, działanie mutagenne na komórki rozrodcze, rakotwórczość, działanie szkodliwe na rozrodczość, działanie toksyczne na narządy docelowe – narażenie jednorazowe, działanie toksyczne na narządy docelowe – narażenie powtarzane, zagrożenie spowodowane aspiracją (jedna kategoria znaków)
  8. Stwarzające zagrożenie dla środowiska wodnego (jedna kategoria znaków)

W sumie daje to 9 klas i kategorii zagrożeń, które wymagają umieszczenia widocznego piktogramu. 

Piktogram nie jest wymagany dla następujących klas i kategorii zagrożeń:

  • Materiały wybuchowe z podklasy 1.5, 1.6
  • Gazy łatwopalne, kategoria zagrożeń 2,
  • Substancje i mieszaniny samoreaktywne, typ G,
  • Nadtlenki organiczne, typ G,
  • Działanie szkodliwe na rozrodczość, wpływ na laktację lub oddziaływanie szkodliwe na dzieci karmione piersią,
  • Stwarzające zagrożenie dla środowiska wodnego – toksyczność przewlekła, kategorie 3, 4.

Piktogramy są drukowane na płycie z hipsu, folii lub płycie PCV. Oznakowanie jest zgodne z Rozporządzeniem Unii Europejskiej z 2009 r.

Piktogramy chemiczne nieobjęte normą

Oznaczenia informujące o szkodliwości, niebezpieczeństwie dla środowiska, wybuchowości, łatwopalności danego produktu w postaci czarnych oznaczeń na żółtopomarańczowym tle nie są objęte normą, dlatego zostały zastąpione przez nowe, czerwono-białe, natomiast zwroty R i S zastępowane zwrotami H (zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia) i P (zwroty wskazujące środki ostrożności).

Znaki te, podobnie jak zastępujące je znaki objęte normą, ostrzegają o konieczności zachowania szczególnej ostrożności przede wszystkim w obiektach, w których przechowywane są lub też wytwarzane i wykorzystywane wszelkiego rodzaju toksyczne i niebezpieczne dla zdrowia człowieka substancje. Informują także o ewentualnym szkodliwym promieniowaniu. 

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006, zwane rozporządzeniem CLP, weszło w życie 20 stycznia 2009 r. Z dniem 1 czerwca 2017 skończył się okres przejściowy dla mieszanin aktualnie dostępnych na rynku. Obecnie etykietowanie i pakowanie mieszanin musi być zgodne z odpowiednimi postanowieniami rozporządzenia (WE) 1278/2008.

W przygotowaniu tekstu pomógł TECHEM S.A - producent i dystrybutor najwyższej jakości piktogramów chemicznych spełniających polskie i europejskie normy - https://sklep.techemznaki.pl/piktogramy-chemiczne.