W Bielsku-Białej z dnia na dzień przybywa uchodźców z ogarniętej wojną Ukrainy. Przedstawiamy krótki przewodnik, w którym każdy znajdzie podstawowe informacje o Bielsku-Białej, ułatwiające zamieszkanie, podjęcie pracy i nauki, załatwienie spraw urzędowych, naukę języka polskiego, wymianę pieniędzy czy uzyskanie pomocy rzeczowej. Co robić, gdy jesteśmy ofiarami wyzysku? Tłumaczenie na język ukraiński powstało dzięki wolontariuszom z ATH. Порадник на українській мові.

Przybywający z Ukrainy pochodzą z różnych grup społecznych, posiadają różne wykształcenie. Są wśród nich osoby ubogie, są też zamożne. Niektórzy potrzebują pomocy, inni świetnie radzą sobie sami. Reprezentują różne charaktery, sposoby bycia, przyzwyczajenia i różny styl komunikacji.  Tak samo jest z osobami goszczącymi Ukraińców i im pomagającymi. Każdy z nich robi co może i na ile pozwala mu jego sytuacja oraz umiejętności.

Wiele pozytywnych osób

Niektórzy są w stanie gościć uchodźców przez kilka dni, inni przez dłuższy czas. Niektórzy zapewnią tylko dach nad głową, inni również wyżywienie. Jeszcze inni tylko pomoc w znalezieniu pracy lub załatwieniu formalności. W dużej mierze pomoc ma jeszcze charakter oddolny, żywiołowy. Chaos i bariery językowe mogą powodować nieporozumienia. Aby ich uniknąć, warto otwarcie i spokojnie rozmawiać o oczekiwaniach i potrzebach zarówno gości, jak i gospodarzy. Nie wszystkim zawsze uda się zyskać pełne porozumienie. Wtedy rozstajmy się w przyjaźni.

Swoją wszechstronną pomoc i doświadczenie oferuje Ośrodek Integracji Obcokrajowców w Bielsku-Białej (myBB): https://www.facebook.com/mybborgpl, skupiający wiele pozytywnych i aktywnych osób: Polaków, Ukraińców, Białorusinów. Można kontaktować się z nimi przez Facebooka, mailowo i telefonicznie. W razie problemów z komunikacją, nieporozumień lub nawet konfliktów sprawnie udzielą pomocy obu stronom i rozwiążą problem. MyBB koordynuje też w mieście pomoc dla Ukrainy. Za ich pomocą można uzyskać najbardziej aktualne informacje.

Swoją pomoc oferuje również Samorząd Studencki Akademii Techniczno-Humanistycznej, który udziela pomocy i informacji dotyczących możliwości kontynuowania studiów wyższych przez uchodźców z Ukrainy: https://www.facebook.com/samorzad.ath/.

Co warto wiedzieć na początek?

Bielsko-Biała jest odległe od granicy. Nie ma powodu do niepokoju, jeśli słyszymy syreny lub niżej lecące samoloty. W Polsce remizy strażackie zwyczajowo wzywają strażaków-ochotników za pomocą syren. W dni obfitujące w wypadki i pożary syrenę można usłyszeć nawet kilka razy dziennie. Nad naszym miastem przebiega kilka uczęszczanych szlaków lotniczych. Często latają awionetki, a czasami i głośny śmigłowiec pogotowia ratunkowego

Ze względu na ogromną ilość ofert sprzedaży kantory oferują absurdalnie niską stawkę za hrywny. Sporadycznie zdarzają się punkty z dobrym kursem. W internecie mogą pojawiać się społeczne akcje wykupu ukraińskiej waluty za uczciwą cenę. W razie braku takiej możliwości hrywny na razie lepiej zatrzymać. W przypadku braku innej gotówki najlepiej płacić kartą Visa lub Mastercard. Przewalutowanie przez banki będzie korzystniejsze.

W placówkach banku PKO BP (oddział w Bielsku-Białej mieści się pod adresem ul. 11 Listopada 67) jedna osoba może wymienić do 10 000 hrywien po korzystnym oficjalnym kursie, bez spreadu i opłat. Potrzebny jest do tego dokument tożsamości (szczegóły: https://bielsko.biala.pl/aktualnosci/48190/wymiana-hrywien-na-zlote-w-bielskim-banku-bez-oplat-i-spreadu).

Zapis do szkoły jest obowiązkowy

W Polsce ubezpieczenie samochodu od odpowiedzialności cywilnej (OC) jest obowiązkowe. Nie można poruszać się po drogach bez niego. Tymczasowe, darmowe ubezpieczenie OC na samochód ważne 30 dni oferują towarzystwa ubezpieczeniowe, m.in. PZU oraz Ergo Hestia. Można z nich skorzystać, kontaktując się z agencją ubezpieczeniową oferującą ich usługi. Po wygaśnięciu darmowego okresu ubezpieczenie należy odpłatnie przedłużyć.

Większość operatorów sieci komórkowej oferuje darmowe startery i karty SIM za darmo. Zawierają kilkaset minut połączeń do Ukrainy i dostęp do internetu. Rynkowa cena takiego startera to około 5 zł. Po zakończeniu jego ważności lub wyczerpaniu limitu minut można już samodzielnie doładować telefon. Koszt to ponad 20 zł.

W Polsce obowiązek szkolny rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat. Trwa do 18. roku życia. Obowiązek dotyczy też dzieci ukraińskich przebywających w Polsce. Zapis do szkoły jest obowiązkowy. Można udać się do najbliższej szkoły odpowiedniej do wieku lub znaleźć placówkę oferującą np. nauczanie zdalne. W wielu szkołach są klasy przygotowawcze dla uczniów nie posługujących się językiem polskim. Władze Ukrainy zapowiadały zorganizowanie nauki zdalnej.

Darmowa nauka języka polskiego

Dorośli mogą korzystać z darmowej oferty uczenia się w szkołach policealnych. Można w nich zdobyć zawód, poszerzyć kwalifikacje, a także poznać ludzi i w praktyce nauczyć się języka polskiego. Istnieje również możliwość kontynuowania lub rozpoczęcia studiów wyższych. Szczegółów i porad w tym zakresie udziela Samorząd Studencki ATH: https://www.facebook.com/samorzad.ath/.

Bielsko-Biała jest dość bezpiecznym miastem, ze sporadyczną przestępczością na ulicach. Główne ulice miasta w centrum są monitorowane. Komunikacja publiczna zorganizowana jest w sieć połączeń autobusowych. Od 24 lutego do końca kwietnia (możliwe, że czas ten będzie przedłużony) uchodźcy mogą korzystać z darmowej komunikacji miejskiej (autobusy miejskie MZK). W tym celu konieczne jest posiadanie przy sobie paszportu z pieczątką o przekroczeniu granicy po 24 lutego.

Wiele osób, szkół i organizacji społecznych oferuje darmową naukę języka polskiego, skierowaną zarówno do dorosłych, jak i dla dzieci. Aktualnych informacji o dostępnych możliwościach udziela myBB.

Ściganie wyzysku jako przestępstwa

Warto wychodzić do ludzi. W mieście, w szczególności w sezonie letnim, regularnie odbywają się bezpłatne koncerty. Prężnie działa grupa "Ukraińcy w Bielsko" (https://www.facebook.com/ukraincywbielsko), gdzie można dowiedzieć się o możliwościach spędzenia czasu, a także integrować się w polsko-ukraińskim towarzystwie.

Jeżeli padliśmy ofiarami wyzysku czy to przez rażąco zawyżoną cenę hotelu, transportu lub pożyczkę na lichwiarski procent - można sprawę zgłosić na policji. Polskie prawo umożliwia ściganie wyzysku jako przestępstwa.

Opłaty w polskich urzędach mogą być regulowane wyłącznie w kasie urzędu lub przelewem na urzędowe konto (także przez płatność kartą). Próba pobierania opłat bezpośrednio w gotówce przez urzędnika lub rzekomego pośrednika w inny sposób nie powinna mieć miejsca i najpewniej jest oszustwem. Zarówno pobieranie łapówek, jak i ich dawanie jest przestępstwem. Przestępstwem karanym więzieniem jest również powoływanie się na wpływy w instytucji państwowej celem załatwienia spraw w zamian za korzyść majątkową lub osobistą.

Ustawa o pomocy uchodźcom z Ukrainy umożliwia im otwieranie jednoosobowej firmy. Umożliwia to legalne świadczenie usług lub produkcję i dostęp do świadczeń społecznych oraz ubezpieczenia dla drobnych przedsiębiorców.

Punkt pomocy uchodźcom wojennym

Numer identyfikacyjny PESEL posiada każdy Polak. Umożliwia identyfikację konkretnej osoby w systemie podatkowym, systemach zdrowia i opieki społecznej, a także w bankach i innych instytucjach. Aby legalnie podjąć pracę, posłać dzieci do szkoły, korzystać z państwowej opieki zdrowotnej oraz z innych uprawnień dla obywateli Polski i dla uchodźców, trzeba mieć PESEL. Posiadając ważny paszport zagraniczny lub ID kartę, można otrzymać numer PESEL w Urzędzie Miejskim. Osoby, które przyjechały do Polski bez paszportu muszą udać się do konsulatu i wyrobić dokumenty.

Rejestracja w Polsce nie uprawnia do podjęcia pracy w innym kraju (nawet w pobliskich Czechach) - uprawnienia uchodźcze obowiązują tylko w kraju rejestracji. Obowiązuje zasada: "gdzie mieszkam, tam i pracuję". Aby zmienić kraj zamieszkania, należy po przybyciu do niego zarejestrować się ponownie. W różnych krajach UE uchodźcom z Ukrainy mogą przysługiwać różne prawa dotyczące pobytu i podejmowania zatrudnienia. Więcej informacji: https://wupkatowice.praca.gov.pl/dla-bezrobotnych-i-poszukujacych-pracy/praca-za-granica.

Na terenie byłego hipermarketu Tesco przy ul. Warszawskiej w Bielsku-Białej działa punkt pomocy uchodźcom wojennym (od poniedziałku do piątku w godz. od 12 do 17, w soboty od 9 do 15). W zależności od bieżącego zaopatrzenia można tu za darmo otrzymać m.in. jedzenie, odzież i środki higieniczne, a także wyrobić numer PESEL. Szczegóły: https://bielsko.biala.pl/reportaze/48151/kolejka-w-d-tesco-przy-warszawskiej-mozliwe-wprowadzenie-limitow-zdjecia.

Piotr Bieniecki

Люди, які приїжджають з України, походять із різних соціальних груп, мають різну освіту. Серед них є і бідні люди, є також заможні. Деяким людям потрібна допомога, інші чудово справляються самостійно. Вони представляють різні характери, спосіб життя, звички та інший стиль спілкування. Так саме є з людьми, які приймають та допомагають українцям. Кожен з них робить це як може і наскільки йому дозволяє його ситуація та навички. Одні забезпечать лише дах над головою, інші - ще й харчування. Треті лише допоможуть знайти роботу чи виконати певні формальності. Значною мірою допомога все ще носить низовий, спонтанний характер. Хаос і мовні бар’єри можуть викликати непорозуміння. Щоб їх уникнути, варто відкрито і спокійно говорити про очікування та потреби як гостей, так і господарів. Не всі завжди зможуть досягти повного порозуміння. Тоді давайте розлучимося з дружбою.

Центр Інтеграції Іноземців у Бельсько-Бяла (myBB) пропонує свою комплексну допомогу та досвід: https://www.facebook.com/mybborgpl об’єднує багато позитивних та активних людей. Поляків, Українців, Білорусів. Зв’язатися з ними можна через Facebook, електронною поштою та у телефонному режимі. У разі проблем з комунікацією, непорозумінь чи навіть конфліктів вони швидко допоможуть обом сторонам та вирішать проблему. MyBB також координує допомогу в місті для України. З їх допомогою можна отримати найактуальнішу інформацію.

Свою допомогу пропонує також Студентське Самоврядування Технічно-Гуманітарної Академії, яке надає інформацію щодо можливості продовження навчання у ВНЗ для біженців з України: https://www.facebook.com/samorzad.ath/.

Про що потрібно знати сперш?

Бельсько-Бяла знаходиться далеко від кордону. Немає приводу перейматися, якщо ви почуєте сирени або низько літаючі літаки. У Польщі до пожежних станцій зазвичай викликають пожежників-добровольців за допомогою сирен. У дні, коли часто трапляються аварії та пожежі, сирену можна почути навіть кілька разів на день. Над нашим містом пролягає кілька часто використовуваних повітряних маршрутів. Часто літають невеликі літаки, а іноді й гучні гелікоптер швидкої допомоги.

Через величезну кількість пропозицій продажу, пункти обміну валют пропонують абсурдно низький курс гривні. Час від часу з’являються пункти з хорошим курсом, в Інтернеті можуть з’явитися соціальні кампанії з купівлі української валюти за справедливою ціною. За відсутності такої можливості краще поки що не продавати гривню. У разі відсутності іншої готівки можна розрахуватися картою Visa або Mastercard. Конвертація валюти банками буде більш вигідною.

У відділеннях банку PKO BP (філія в Бельсько-Бялі знаходиться на вул. 11 Listopada, 67) одна особа може обміняти до 10 000 гривень за вигідним офіційним курсом, без спреду та комісій. Для цього потрібно мати з собой паспорт (детальніше українською мовою): https://www.pkobp.pl/grupa-pko-banku-polskiego/pko-bank-polski/informatsiya-dlya-zamovnykiv-viyna-v-ukrayini/.

У Польщі страхування цивільно-правової відповідальності власників транспортних засобів є обов’язкове. Без нього заборонено користуватися транспортним засобом. Деякі страхові компанії, зокрема PZU і Ergo Hestiа, пропонують тимчасове безкоштовне автострахування на 30 днів. Ви можете скористатися ними, звернувшись до страхового агентства, яке пропонує таку послугу. Після закінчення безкоштовного періоду страховку необхідно продовжити за окрему плату.

Більшість операторів мобільних мереж пропонують безкоштовні тарифи на старт та SIM-карти безкоштовно. Вони включають кілька сотень хвилин на дзвінки до України та доступ до Інтернету. Ринкова ціна такого тарифа на старт близько 5 злотих. Після того, як тариф закінчиться або закінчаться хвилини, ви можете поповнити телефон самостійно. Вартість поповнення від 20 злотих.

У Польщі обов’язкова освіта починається з початком навчального року в календарному році, в якому дитині виповнюється 7 років. Навчання триває до вісімнадцяти років. Обов’язок також поширюється на українських дітей, які проживають у Польщі. Ви можете піти до найближчої школи або знайти школу, яка пропонує, наприклад, дистанційне навчання. Багато шкіл зробили підготовчі класи для учнів, які не володіють польською мовою. Окрім того українська влада оголосила про організацію дистанційного навчання.

Дорослі можуть скористатися безкоштовною пропозицією навчання у поліцеальних школах (школа, де маючи повну середню освіту можна пройти додактові курси, які тривають 1-2 роки, та отримати сертифікат). Ви можете отримати професію, підвищити свою кваліфікацію, а також познайомитися з людьми та вивчити польську мову на практиці. Також можна продовжити або почати навчання у вищому навчальному закладі. Деталі та поради з цього приводу надає Студентське Самоврядування ATH: https://www.facebook.com/samorzad.ath/.

Бельсько-Бяла є досить безпечним містом із одиничними випадками злочинів на вулицях. Головні вулиці міста в центрі контролюються камерами. Для комфортного пересування по місту організовано мережу автобусного сполучення з кожного куточка міста. З 24 лютого до кінця квітня (можливо, цей час буде продовжено) біженці можуть користуватися безкоштовним громадським транспортом (міські автобуси MZK). Для цього необхідно мати паспорт із штампом та датою перетину кордону після 24 лютого.

Багато людей, шкіл та громадських організацій пропонують безкоштовні уроки польської мови. Як для дорослих, так і для дітей. Для отримання актуальної інформації про доступні варіанти звертайтеся до myBB.

Варто виходити до людей. У місті, особливо у літній сезон, регулярно проводяться безкоштовні концерти та заходи. Також дуже активно діє група «Українці в Бельсько» (https://www.facebook.com/ukraincywbielsko), де можна дізнатися про можливості проведення часу та інтеграцію в польсько-українському суспільстві.

Якщо ви стали жертвою експлуатації або вимагають від вас сильно завищену ціну за готель, транспорт чи позику під лихварські відсотки - ви можете повідомити про це в поліцію. Польське законодавство дозволяє звинувачити такі випадки експлуатації як злочин.

Оплата в польських державних установах здійснюється тільки у касах інституції або переказом на офіційний банківський рахунок (також карткою). Будь-яка спроба посадової особи чи імовірного посередника взяти гроші безпосередньо готівкою не повинна бути здійснена, скоріш за все це шахрайською. Давати або вимагати хабар є злочином. Покарання передбачено у вигляді позбавлення волі.

Закон про допомогу біженцям з України дозволяє їм відкрити приватну справу у формі індивідуального підприємця. Це дає можливість легально вести підприємницьку діяльність та мати доступ до соціальних виплат та страхування для підприємців малого бізнесу. Кожен поляк має ідентифікаційний номер PESEL, який дає змогу ідентифікувати конкретну особу в податковій системі, системах охорони здоров’я та соціального забезпечення, а також у банках та інших установах.

Для того, щоб легально розпочати роботу, записати дітей до школи, користуватися державною охороною здоров’я та іншими правами для громадян Польщі та біженців, ви повинні мати номер PESEL.

Якщо у вас є дійсний закордонний паспорт або ID-карту, ви можете отримати номер Pesel у міської ради (на польскій мові Urząd Miejski). Люди, які приїхали до Польщі без паспорта, повинні звернутися в консульство і отримати усі потрібні документи.

Реєстрація в Польщі не дає вам права працювати в іншій країні (навіть у сусідній Чехії), права біженця діють лише в країні реєстрації. Принцип такий: «де живу, там і працюю». Щоб змінити країну проживання, необхідно перереєструватися після прибуття.

В різних країнах ЄС біженців з України можуть стосуватися різні права щодо їх перебування у країні та працевлаштування. Більше інформації: https://psz.praca.gov.pl/documents/162604/d6715299-09e3-471a-a7ff-1723a2958d34.

На території колишнього гіпермаркету Tesco на вул. Warszawska у Бельсько-Бяла, працює центр допомоги біженцям (з понеділка по п’ятницю з 10:00 до 17:00, по суботах з 9:00 до 15:00). Залежно від поставок допомоги, ви можете отримати там безкоштовно продукти харчування, одяг та засоби гігієни, а також отримати номер PESEL. Деталі: https://bielsko.biala.pl/reportaze/48151/kolejka-w-d-tesco-przy-warszawskiej-mozliwe-wprowadzenie-limitow-zdjecia.

Перекладено на українську мову за допомогою Студентського Самоврядування ATH.  Авторкою перекладу є Вікторія Демчак.