Niewielka stosunkowo rzeka Biała przez całe lata poważnie ograniczała kontakt pomiędzy mieszkańcami Bielska i Białej. Z tego powodu co jakiś czas pojawiały się pomysły, jak ułatwić komunikację pomiędzy siostrzanymi miastami. W sposób zasadniczy sytuacja zmieniła się pod koniec XIX wieku za sprawą starań magistratu w Białej. Wreszcie w roku 1893 po długich przygotowaniach podjęto decyzję o budowie dwóch mostów.

W marcu 1893 w plan sytuacyjny wrysowano dwa nowe mosty dla Okręgu Budowniczego Biała, Sekcji Drogowej Biała - most stały łączący Bielsko z Białą wzdłuż ul. Głównej oraz most Moniera ciągnący się wzdłuż ul. Ludwisarskiej (dzisiejsza ul. Mostowa). Pierwszy był inwestycją rządową realizowaną po zabiegach magistratu w Białej, a drugi miejską. Były to największe inwestycje drogowo-mostowe w XIX wieku na naszym terenie.

Żelazny most na Białej

Budowę żelaznego mostu o szerokości 8,45 m na ulicy Głównej prowadzono w latach 1896-1897. Władze miasta bardzo szybko doszły do wniosku, że nowa przeprawa powinna być większa i mocniejsza, zatem zbudowana z żelaza. W uzasadnieniu decyzji w tej sprawie czytamy, że dotychczasowy most nr 671 przy gościńcu krakowskim nie spełnia już swojej roli, gdyż jest za wąski i o małej nośności. Już w 1980 roku oceniono, że był on mocno zużyty i obciążony, gdyż zdarzało się, że przewożono nim towar o ciężarze nawet 20 ton. Dodatkowo po stronie bielskiej poszerzono przestrzeń przed mostem, co sprawiło, że powinien on mieć co najmniej 10 m szerokości. Stary most nie miał chodników, które zapewniałyby bezpieczeństwo pieszych.

Warto podkreślić, że te starania czyniło miasto Biała u swoich władz krajowych we Lwowie, które wydały zgodę 9 grudnia 1895 roku. Zabezpieczenie finansowe inwestycji nastąpiło 26 sierpnia 1895 na wniosek c.k. Namiestnictwa. Zgoda na rozpoczęcie prac zapadła w Namiestnictwie 7 czerwca 1896, a potwierdziło to 15 czerwca starostwo w Białej. Budowę oddano firmie Karola Korna za sumę 6729 Kr, 43 h.

Do dzisiaj zachował się oryginalny dziennik budowy z pierwszym zapisem z 15 czerwca. Możemy z niego odczytać, że wystawiono tablice informacyjne o zamknięciu mostu oraz spisano protokół przekazania terenu. W dniach 19-27 czerwca przeprowadzono prace związane z rozbiórką starego mostu, a 8 sierpnia zakończono betonowanie bielskiego przyczółka. Prace budowlane trwały do 15 października, a później rozpoczęły się roboty monterskie konstrukcji stalowej.

Most Moniera jako rezerwowy

Prace związane z konstrukcją stalową prowadziła od 14 października do 17 listopada 1896 firma Erzherzogliche Industrial-Verwaltung in Teschen. Od 2 grudnia układano na moście bruk. 5 grudnia zalano go masą asfaltową, a 10 i 11 grudnia dokonano prób obciążeniowych. Na plac budowy robotnicy powrócili w marcu i maju roku następnego, aby poprawić konstrukcję stalową i przyczółki. 6 lipca w ostatnim zapisku z budowy potwierdzono dokonane poprawki brukarskie.

Mało kto jednak wie, że budowa przeprawy na ul. Głównej w bardzo ścisły sposób wiązała się z powstaniem drugiego mostu, który jest dzisiaj częścią ul. Mostowej. O potrzebie budowy tego obiektu zadecydowano w 1892. Rok później pojawił się on na mapce sytuacyjnej jako „mający się budować most”. Władze w Białej wysłały petycję do władz centralnych o dotację.

W listopadzie 1893 Ministerstwo Spraw Wewnętrznych przyznało subwencję w wysokości 4767 koron. Jeszcze w grudniu magistrat napisał kolejne pismo o zwiększenie dotacji. Niestety, władze centralne odpisały w maju następnego roku, że więcej pieniędzy dać nie mogą. Jednocześnie pytano, czy magistrat będzie w stanie wybudować most jeszcze w tym roku, gdyż od jasnej i szybkiej deklaracji zależy pozytywna decyzja o budowie mostu rządowego.

Gra władz centralnych i magistratu

Była to swoista gra obu ośrodków władzy. Magistrat starający się o most rządowy przekonywał, że ten drugi jest konieczny, by zapewnić komunikację z Bielskiem w trakcie budowy rządowego mostu i dlatego władze centralne powinny wspomóc inwestycję. Taką wiedzę i taki cel miały również władze centralne, które postanowiły, że przychylą się do wniosku o powstanie mostu rządowego, jeśli wcześniej wykonany zostanie most, który będzie alternatywną przeprawą na czas budowy głównego mostu.

Biała postanowiła podjąć działania, aby nie narazić się na opieszałość i brak woli współpracy, od czego wszak zależała ostateczna decyzja o budowie rządowego mostu, ale jednocześnie prowadziła je… powoli. Tym sposobem 19 września przyjęto subwencję krajową. 5 października 1894 roku Rada Miejska w Białej podjęła decyzję o budowie 25 metrowego mostu i przekazała ją do akceptacji krajowym władzom we Lwowie. 10 listopada plan sytuacyjny zatwierdziło Starostwo w Białej.

Zanim jednak doszło do budowy pojawił się dylemat - jaki on powinien być. Po długich dyskusjach ustalono, że nie będzie zbudowany z drewna czy żelaza, ale żelbetonu. O swojej decyzji Rada Miejska w Białej powiadomiła władze 20 grudnia 1894. O przygotowanie wstępnego kosztorysu i planu zwrócono się do Gustava Adolfa Wayssa, inżyniera budownictwa lądowego, pioniera żelbetu i betonu zbrojonego, który od 1885 miał prawa do patentu Moniera.

Większe koszty musi ponosić Bielsko

Pod koniec 1895 spółka z Wiednia przesłała projekt i plan mostu. Władze krajowe we Lwowie pilnie śledziły przygotowania do inwestycji i uzgadniały szczegóły. W styczniu 1896 przedstawiono kosztorys na sumę 26143 koron oraz szczegółowy plan mostu.

Prace przy budowie obu przepraw oczywiście nałożyły się w czasie, ale ostatecznie główne zadania wykonano w 1897, a wykończeniowe w 1898. Biała, która wystarała się u władz krajowych o most rządowy, a później praktycznie własnym sumptem wybudowała i utrzymywała most Moniera stwierdziła, że przy następnych tego typu budowach większe koszty musi ponosić Bielsko.

Jacek Kachel