My, Polacy, obchodzimy dzisiaj jedno z najważniejszych narodowych świąt w roku. Nie wszyscy pamiętają jednak, jaka jest jego geneza i co łączy Konstytucję 3 Maja z historią Bielska. W okresie międzywojennym na ul. 3 Maja lub na placu Wojska Polskiego odbywały się zwykle defilady i uroczystości.

Konstytucja 3 Maja (nazywana również Ustawą Rządową) została uchwalona 3 maja 1791 roku jako ustawa regulująca ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Powszechnie przyjmuje się, że dokument ów był pierwszą w Europie i drugą na świecie nowoczesną, spisaną konstytucją. Wprowadziła ona równość stanów społecznych, czyli zrównanie mieszczan i szlachty oraz objęcie chłopów ochroną państwa. Innymi słowy, złagodziła najgorsze nadużycia pańszczyzny.
 
Główna ulica miasta

Ustawa zniosła także kontrowersyjne instytucje prawne, w tym liberum veto, które pozostawiało sejm na łasce każdego posła chcącego unieważnić wszystkie podjęte uchwały. Konstytucja miała wyprzeć istniejącą anarchię. Przyjęcie tego dokumentu przez Rzeczpospolitą Obojga Narodów sprowokowało wrogość jej sąsiadów, co doprowadziło do tego, że nowe prawo obowiązywało zaledwie 14 miesięcy. Po utracie niepodległości w 1795 roku, przez ponad sto lat przypominała o walce o niepodległość. Zdaniem dwóch współautorów ustawy, Ignacego Potockiego i Hugona Kołłątaja, była „Ostatnią wolą i testamentem gasnącej Ojczyzny".

Jest kilka faktów, które łączą Konstytucję z historią naszego miasta. Jedna z głównych bielskich ulic nosi przecież nazwę "3 Maja”. Jej dzieje są równie zawiłe, co losy historycznego dokumentu. W czasie zaborów trakt nazywał się "Franza-Josefa”. Obecną nazwę uzyskał po włączeniu Bielska w granice Polski w 1918 r., co było wyrazem radości z odzyskania wolności. Lata świetności ulicy 3 Maja skończyły się wraz z wybuchem II wojny światowej. W 1939 r. polscy saperzy wysadzili tunel kolejowy pod placem przed hotelem Prezydent, w wyniku czego przez kilka tygodni blisko 150-metrowy odcinek ulicy był zniszczony. Pod okupacją niemiecką nazwa ulicy znów uległa zmianie, gdy nadano jej imię kanclerza Adolfa Hitlera.
 
Po wojnie trakt pomiędzy placem Chrobrego i ul. Dąbrowskiego nazwano imieniem wodza rewolucji Włodzimierza Lenina, a pozostały odcinek stał się częścią ul. Armii Czerwonej. Dopiero w 1990 r. powrócono do przedwojennej nazwy ulicy "3 Maja”, do której dołączono także odcinek przedwojennej ul. Legionów i powojennej ul. Armii Czerwonej.

 
Uroczystości na przestrzeni wieków
 
Kolejną ciekawostką wiążącą nasze miasto z tym historycznym dokumentem jest odkrycie pewnego misjonarza. Dzisiaj w kościele Najdroższej Krwi Pana Jezusa w Bystrej Krakowskiej odbędzie się spotkanie z księdzem Karolem Tomeckim, bielszczaninem, który przepracował kilkanaście lat na Białorusi. Na strychu domu w jego parafii w Mścisławiu znaleziono egzemplarz pierwszego wydania Konstytucji 3 Maja. Mścisław był miastem wojewódzkim Pierwszej Rzeczpospolitej, a więc w nim także obowiązywały jej prawa. Ksiądz Tomecki jest nie tylko misjonarzem, ale także tłumaczem i autorem "Małej książeczki o troskliwości". Od lat troszczy się o pomoc dla Białorusi i podkreśla powiązania historyczne między Polską i jej sąsiadami.
                                               
Uchwalenie Konstytucji 3 Maja zostało uznane za święto już w dniu 5 maja 1791 roku. Rok później w czasie obchodów pierwszej rocznicy uchwalenia ustawy wokół Warszawy skoncentrowano wiele jednostek wojskowych, których zabrakło w krytycznym momencie rosyjskiego natarcia. 29 kwietnia 1919 roku rocznica uchwalenia Konstytucji 3 Maja została uznana za święto narodowe. Obchodzono je do 1946 roku, kiedy właśnie 3 maja w wielu miastach doszło do demonstracji studenckich. Od tego czasu władze komunistyczne zabroniły publicznych manifestacji z tej okazji. Święto zostało oficjalne zniesione ustawą z 1951 roku o dniach wolnych od pracy. Powrócono do niego dopiero w roku 1981 i od tego czasu w tym dniu często dochodziło do protestów i demonstracji antyrządowych i antykomunistycznych.

Święto Narodowe Trzeciego Maja przywrócono ustawą z kwietnia 1990 roku. Miesiąc później uroczyste obchody odbyły się na Placu Zamkowym w Warszawie. Warto pamiętać, że od 2007 roku rocznica uchwalenia Konstytucji 3 Maja jest również świętem narodowym Litwy.
 
Defilady i przemarsze

Bielskie obchody tego święta przez lata przybierały różne formy. W okresie międzywojennym były przede wszystkim okazją do manifestowania patriotyzmu Polaków. Na ul. 3 Maja lub na placu Wojska Polskiego odbywały się zwykle defilady i uroczystości.

 - Do interesujących wspomnień muszę zaliczyć uroczystości Pułku Strzelców Podhalańskich, m.in. defilady na ul. 3 Maja, powroty z ćwiczeń wojskowych, manewrów - pisał syn znanego bielskiego malarza, Adam Bunsch junior. - W Bielsku istniał też dziwny zwyczaj przekonywania o swoich racjach przy pomocy ulicy przez urządzanie manifestacji, pochodów, przemarszów. Czyniła tak albo mniejszość niemiecka, albo w rewanżu harcerstwo polskie czy polska młodzież z organizacji sportowych i gimnazjalnych.

Obecnie defilady i uroczystości miejskie odbywają się na placu Ratuszowym. Wiązanki kwiatów składane są przed pomnikiem Konfederatów Barskich.
 
Agnieszka Pollak-Olszowska