100 lat temu

28 VI 1913 r. Antoni Strzyż z Karwiny uruchomił w Skoczowie Teatr Elektryczny, jak nazywano wówczas kino.

10 VIII 1913 r. w Kętach urodził się Zbigniew Bielewicz (zm. VIII 2008 r.) ? bielski artysta, który ukończył studia malarskie w krakowskiej WSSP (1948), malował akwarele, obrazy olejne i polichromie (np. w kościołach w Straconce, Lipniku i Białej). 

14 IX 1913 r. w Ustroniu urodził się Jan Szczepański (zm. 16 IV 2004 r. w Warszawie) ? prof. socjologii; był m.in. dyr. Instytutu Filozofii i Socjologii PAN. Otrzymał doktoraty honorowe pięciu uczelni ? w tym paryskiej Sorbony.

14 IX 1913 r. w skoczowskim zamku otwarto Geograficzno-Geologiczne Muzeum Beskidzkie, na które złożyły się ? przeniesione z Jasienicy ? zbiory geologa, nauczyciela i malarza Karola Prausa.

27 X 1913 r. w Tarnopolu urodził się Kornel Filipowicz (zm. 28 II 1990 r. w Krakowie) ? pisarz, scenarzysta, poeta, krytyk sztuki, autor 37 książek. Młodość spędził w Cieszynie, gdzie uczył się m.in. pod kierunkiem Juliana Przybosia.

9 XI 1913 r. w Krakowie urodziła się Irena Bielenin (zm. 23 XII 2002 r. w Bielsku-Białej) ? artystka sceniczna pochodząca z aktorskiej rodziny. W sezonie 1945/46 oraz od 1970 r. do emerytury występowała na scenie Teatru Polskiego Bielsko-Cieszyn. 

25 XI 1913 r. w Suczawie urodził się Stefan Czernelecki (zm. 6 XI 1989 r. w Bielsku-Białej) ? działacz turystyczny, ratownik górski, współtwórca Grupy Beskidzkiej GOPR i jej prezes.

25 XI 1913 r. w Cieszynie urodził się Paweł Niemiec (zm. 11 V 1985 r. w Buenos Aires) ? pilot myśliwski 17 Dywizjonu RAF, dowódca eskadry w Dywizjonie Myśliwskim Wileńskim oraz dywizjonach 308, 316, 317 i 306.   

30 XI 1913 r. w Koźmicach Wielkich ur. się Józef Kurek ps. Halny (zm. 9 X 1997 r. w Bielsku-Białej) ? oficer WP, nauczyciel wychowania fizycznego, instruktor narciarski; uczestnik kampanii wrześniowej, żołnierz AK. Od 1949 r. uczył w LO im. M. Kopernika w Bielsku-Białej.

19 XII 1918 r. w Bielsku zm. Gustaw Josephy (ur. 28 IV 1855 r. tamże) ? austriacki przedsiębiorca, radny bielski, poseł na Sejm Krajowy w Opawie, honorowy obywatel Bielska i Białej.

 18 X 1913 r. w Cieszynie urodził się Zdzisław Nardelli (zm. 21 V 2006 r. w Warszawie) ? polonista, reżyser radiowy, pisarz, publicysta, teoretyk sztuki radiowej. W czasie wojny był więźniem obozów hitlerowskich. W Stalagu VIII A w Goerlitz prowadził działania kulturalne, m.in. z Olivierem Messiaenem. Był dyr. Teatru Polskiego Radia, twórcą i reż. ?Matysiaków?. 

W 1913 r. zm. w Cieszynie Jerzy Cieńciała (ur. w 1834 r. w Mistrzowicach) ? działacz narodowy, społecznik, polityk, poseł do Śląskiego Sejmu Krajowego w Opawie (1871-84, 1890-1909) oraz parlamentu w Wiedniu (1873-79).

 

95 lat temu

18 III 1918 r. w Darkowie urodził się Józef Ondrusz (zm. 27 V 1996 r. tamże) ? etnograf, nauczyciel, bibliofil, redaktor, zbieracz tekstów ludowych, znawca ekslibrisów.

11 V 1918 r. w Wadowicach urodził się Jerzy Zitzman (zm. 18 I 1999 r. w Bielsku-Białej) ? reżyser teatralny i filmowy, malarz, scenograf, aktor. Był współtwórcą Teatru Lalek Banialuka i wieloletnim jego dyrektorem, pomysłodawcą Międzynarodowego Festiwalu Teatrów Lalkowych w Bielsku-Białej.

W X 1918 r. ks. Józef Londzin razem z Janem Michejdą, reprezentującym polskich ewangelików oraz socjalistą Tadeuszem Regerem stanęli na czele Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego. Piszemy o tym wewnątrz numeru.

W 1918 r. w Bielsku-Białej urodził się Józef Cempla (zm. w 2005 r.) ? malarz, rysownik, przedstawiciel polskiej szkoły rysunku, prof. ASP w Krakowie, współzałożyciel ZPAP w Bielsku-Białej.

 

Przed 90 laty

12 I 1923 r. w Kętach urodził się Alfred Biedrawa ? bielski artysta malarz, studiował malarstwo w krakowskiej ASP w latach 1950-51 oraz 1965-69. Był wykładowcą w Instytucie Wychowania Plastycznego Filii Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie. Piszemy o nim szerzej wewnątrz numeru.

3 II 1923 r. w Krakowie urodził się Stanisław Kosmalewski ? aktor Teatru Polskiego w Bielsku-Białej.

26 II 1923 r. w Suchej Średniej urodził się Karol Chmiel ? pedagog, animator kultury, publicysta, autor obrazków scenicznych ? po wojnie związany z Istebną, Kończycami, Wisłą.

20 III 1923 we Lwowie zm. Józef Bilczewski (ur. 26 kwietnia 1860 r. w Wilamowicach) ? święty Kościoła katolickiego, abp lwowski , prof. i rektor UJK we Lwowie.

14 VI 1923 r. w Borysławiu urodził się Władysław Nehrerbecki (zm. 29 XII 1978 r. w Katowicach) ? współzałożyciel Studia Filmów Rysunkowych w Bielsku-Białej, reżyser i twórca filmów animowanych, m.in. serialu z Bolkiem i Lolkiem.

10 VII 1923 r. zm. tragicznie w Tatrach Hieronim Przepiliński (ur. 30 IX 1972 r. w Sorokach w Mołdawii) ? nauczyciel, kierownik szkół w Cieszynie, współtwórca skautingu na Śląsku Cieszyńskim, prezes ?Sokoła?, organizator i dowódca Legionu Śląskiego.

11 VII 1923 r. w Cieszynie urodził się Richard Edgar Pipes ? prof. historii na Uniwersytecie Harvarda, specjalista historii Rosji i ZSRR, doradca prezydenta Ronalda Reagana ds. ZSRR i Europy Wschodniej w l. 1981-82. Autor znanej trylogii: Rosja carów, Rewolucja Rosyjska i Rosja bolszewików. Szerzej piszemy o nim wewnątrz numeru.

21 VII 1923 r. w Blachowni urodził się Mieczysław Poznański (zm. 10 X 2006 r.) ? operator filmów animowanych, współzałożyciel SFR w Bielsku-Białej. Wraz z bratem Zdzisławem był operatorem pierwszej serii filmu animowanego ?Bolek i Lolek?.

19 VIII 1923 r. w Ustroniu urodziła się Maria Skalicka (zm. 29 IX 2002 r. w Katowicach) ? ekonomistka, bibliofilka, publicystka. W 1993 r. jedną część zbiorów przekazała Książnicy Cieszyńskiej, a drugą ? wraz z domem ? Ustroniowi. ?Zbiory Marii Skalickiej? są obecnie oddziałem Muzeum Hutnictwa i Kuźnictwa. Więcej piszemy o niej wewnątrz numeru.

13 X 1923 r. w Rzeszowie urodził się Mieczysław Ziobrowski ? aktor od 1970 r. związany z Teatrem Polskim w Bielsku-Białej.

6 XII 1923 r. w Bestwinie urodził się Franciszek Maga ? lekarz, dr nauk med., działacz społeczny. Był członkiem konspiracyjnego zespołu pomocy więźniom Auschwitz, inicjatorem i realizatorem m.in. budowy wodociągów, sieci gazowej, przedszkola, Domu Strażaka, Domu Sportowca w Bestwinie.
22 XII 1923 r. w Cieszynie urodził się Tadeusz Kotula (zm. 4 V 2007 r. we Wrocławiu) ? twórca polskiej szkoły historii starożytnej, wieloletni prof. Uniwersytetu Wrocławskiego i UŚ, dr honoris causa Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu.

W 1923 r. animatorzy sportu założyli Skoczowski Klub Sportowy (od r. 1957 KS Beskid Skoczów), którego pierwszym prezesem został kupiec Wiktor Pawlik.

W 1923 r. w Żywcu powstało Żeńskie Seminarium Nauczycielskie.

 

Przed 85 laty

9 I 1928 r. zm. w Warszawie Antoni Osuchowski (ur. 30 VI 1849 r. w Paryżu) ? prawnik, społecznik, mecenas oświaty, finansował polskie szkoły na Śląsku Cieszyńskim, a po agresji Czech na Polskę w 1919 r. ? także na Zaolziu.

11 I 1928 r. w Tarnowskich Górach urodził się Bolesław Lubosz (zm. 7 IX 2001 r. w Katowicach) ? pisarz, w latach 1958-68 kier. literacki Teatru Polskiego i Banialuki.   

17 I 1928 r. w Bielsku urodził się Roman Frister ? polsko-izraelski pisarz, dziennikarz, nauczyciel akademicki, rektor wyższych uczelni, działacz kultury.

24 V 1928 r. w Cieszynie urodził się Kurt Weber ? operator filmowy i reżyser; absolwent łódzkiej filmówki, operator m.in. ?Bazy ludzi umarłych?, ?Ludzi z pociągu?, ?Piekła i nieba?.

12 VI 1928 r. w San Francisco zm. Maurice Bloomfield (ur. 23 II 1855 r. w Bielsku jako Moritz Blumenfeld) ? austro-żydowskiego pochodzenia amerykański językoznawca, indolog i znawca sanskrytu.

10 VII 1928 r. w Bielsku-Białej urodził się Władysław Imielski (zm. tamże 23 IX 2011 r.) ? dziennikarz, filolog, wieloletni kierownik oddziału bielskiego Dziennika Zachodniego.

2 VIII 1928 r. w Białej Krakowskiej urodził się Zbigniew Skoczylas ? żołnierz, alpinista, działacz społeczny. Był m.in. adiutantem gen. Józefa Kuropieski, wiceprezesem Pol. Związku Alpinizmu, wolontariuszem w obozie dla uchodźców tybetańskich w Indiach.

W 1928 r. w Skałacie koło Tarnopola urodził się Olgierd Kossowski (zm. 16 V 2011 r. w Bielsku-Białej) ? dr nauk medycznych, neurolog, psychiatra, pisarz, tłumacz, karykaturzysta, w młodości bokser, prezes Polskiego Towarzystwa Akupunktury. W Szpitalu Ogólnym w Bielsku-Białej stworzył oddział neurologiczny, którego był ordynatorem przez blisko 40 lat.

4 I 1928 r. w Ustroniu zm. Jerzy Michejda (ur. 18 IV 1860 r. w Olbrachcicach) ? nauczyciel, działacz oświatowy, publicysta, współtwórca i red. Miesięcznika Pedagogicznego, założyciel Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego.

W 1928 r. rozpoczęto ? zakończoną w 1937 r. ? budowę w Międzybrodziu Bialskim zapory na Sole, która tworzy Jezioro Międzybrodzkie.