Mirosław Miodoński

 

Miodońscy w służbie społecznej – lekarze i księża

 

W Kalendarzu Beskidzkim za rok 2014 ukazał się artykuł mego autorstwa poświęcony osobie Adama Stefana Miodońskiego – profesora filologii klasycznej UJ, który żył w latach 1858-1913. Zwróciłem tam uwagę na niezwykłą atmosferę ówczesnego Krakowa, która kształtowała patriotyczną postawę uczącej się tam młodzieży. W niniejszym opracowaniu opowiemy o innych Miodońskich wywodzących się z mieszczańskiego rodu żywieckich garbarzy, którzy zaznaczyli swoją obecność w historii medycyny i Kościoła katolickiego w powiązaniu z losami narodu i państwa polskiego.

 

Krakowskie źródła wiedzy

 

W r. 1853 przyszedł na świat Jan Miodoński, przyszły ksiądz i proboszcz łodygowicki, najstarszy syn Mateusza i Anny z Ostrowskich. Miał młodszych braci, Antoniego i Wincentego, którzy mieli kontynuować rodzinne rzemiosło. Dlatego rodzice, doceniwszy jego zdolności umysłowe pokazane w szkółce elementarnej, postarali się o realne wykształcenie i wysłali go do Krakowa. Tam ukończył Gimnazjum św. Jacka przy ul. Siennej i zdał maturę w r. 1873. Wtedy też rozpoczął studia na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1880 r. W tym czasie w Krakowie uczyli się już kolejni Miodońscy: kuzyn Adam Stefan Miodoński (wspomniany już przyszły filolog klasyczny), najmłodszy brat Jana, przyszły prawnik Józef Ignacy (1864-1938) oraz ich kuzyn, przyszły lekarz Franciszek Miodoński (1866-1918). Ten drugi zapoczątkował długą listę lekarzy w rodzie Miodońskich.

Józef Ignacy zdobył dyplom Wydziału Prawa UJ (1893); potem przez kilkanaście lat zajmował posadę sędziego c.k. Sądu Powiatowego w Tarnobrzegu, czyli na północnych kresach Galicji (za Wisłą był już zabór rosyjski). Przed 1912 r. został naczelnikiem sądu okręgowego w Wadowicach. Znany był ze swej społecznikowskiej pasji. W Tarnobrzegu ożenił się z Julią Siekierzyńską; tam też urodził im się jedyny syn Jan (1902-1963), późniejszy lekarz i profesor laryngologii.

 

Łodygowicki proboszcz

 

Ksiądz Jan w 1888 r. objął probostwo w parafii Świętych Apostołów Szymona i Judy Tadeusza w Łodygowicach, gdzie wcześniej był wikarym. Nie później jak w 1909 r. był już dziekanem żywieckim. Brał czynny udział w życiu społecznym, co na tym terenie (kresy zachodnie Galicji) oznaczało umacnianie polskości i odpieranie przejawów nacjonalizmu niemieckiego. Ówczesna prasa nazywała go protektorem miejscowej Ochotniczej Straży Pożarnej, która w jego czasach powstała, a poprzez swoje umundurowanie i wyposażenie zajmowała się nie tylko przeciwdziałaniem pożarom, ale też była ozdobą manifestacji narodowych i uroczystości kościelnych. Bywało, że zapewniała ochronę polskich imprez przed niemieckim bojówkami, jak to na przykład zdarzyło się w październiku roku 1902 podczas otwarcia Domu Polskiego w centrum zdominowanego przez Niemców Bielska.

W 1909 r. ksiądz dziekan poświęcił sztandar Straży Pożarnej w Łodygowicach, który dofinansował wraz z baronem Ottonem Klobusem, ówczesnym właścicielem dóbr łodygowickich. Przyłożyli się też liczni działacze polscy, wykupiwszy „gwoździe”. W 1910 r. celebrował nabożeństwo w starym drewnianym kościele na wzgórzu, poprzedzające obchody 500. rocznicy grunwaldzkiego zwycięstwa. Z kościoła pochód ruszył na most nad Żylicą, gdzie poświęcił umieszczoną tam statuę króla Władysława Jagiełły, zaś okolicznościową mowę wygłosił jego kuzyn Franciszek Miodoński, wójt Buczkowic. W ostatnich latach życia zaangażował się w prace Powiatowego Komitetu Narodowego, który wspierał walczących na froncie rosyjskim legionistów polskich; pracował w departamencie skarbowym.

 

Doktor wójt

 

Wspomniany wyżej Franciszek – rzadkie u Miodońskich imię otrzymał pewnie po cesarzu – ukończył studia medyczne na UJ w 1893 r. Na jakiś czas powrócił do Żywca, gdzie należał do założycieli żywieckiego Gniazda Sokoła (Polskie Towarzystwo Gimnastyczne Sokół, powstało w 1867 we Lwowie, a jego oddziały objęły całą Galicję, stając się ostoją odrodzenia narodowego). W 1896 r. otrzymał posadę lekarza w Buczkowicach, które należały do parafii łodygowickiej jego kuzyna Jana. Działalność społeczną rozpoczął od budowy kościoła. Dzięki pożyczce z Kasy Oszczędnościowej m. Żywca budowę zakończono w 1905 r. Od tej pory datuje się odrębna parafia Buczkowice. Szybko zyskał społeczny autorytet i wybrano go na wójta lokalnej społeczności, którą od tej pory godnie reprezentował. Doktor Miodoński popierał rozwój polskiej o światy i kultury. Pod jego opieką działał w Buczkowicach amatorski teatr, który na scenie aranżowanej w miejscowej restauracji Na Kolanie  wystawiał poważne sztuki, np. „Betlejem polskie” czy „Kościuszko pod Racławicami”. Na własny koszt woził swych wiejskich artystów do Krakowa, aby tam w Starym Teatrze podpatrywali zawodowych aktorów. Organizował straż pożarną w 1898 oraz oddział TG „Sokół” w 1909 r. W r. 1910, w okresie wzrostu nastrojów patriotycznych w związku z 500-leciem zwycięstwa nad Krzyżakami, stał na czele budowy Kopca Grunwaldzkiego w Buczkowicach. Patronował drużynie skautowej, w której młodzi ludzie przygotowywali się do przyszłej walki o wolną Polskę. Nigdy się nie ożenił, prawdopodobnie nie miał na to czasu. W 1912 r. został lekarzem okręgowym w Białej.

 

Obrońcy Niepodległej

 

W latach 1912-20 syn sędziego Józefa Ignacego Jan Miodoński uczęszczał do wadowickiego gimnazjum. Akurat zdał maturę, gdy do Warszawy podchodziła armia bolszewicka. Maturzysta wraz z gimnazjalnymi kolegami zgłosił się na ochotnika do Wojska Polskiego, aby bronić niepodległości Ojczyzny. Po odparciu wroga wrócił do cywila i podjął studia medyczne na UJ. Tam zetknął się z profesorem Aleksandrem Baurowiczem, otolaryngologiem. W 1926 r. został jego asystentem-wolontariuszem w Klinice Laryngologicznej UJ. Swoje umiejętności pogłębił praktyką w klinice wiedeńskiej i katedrze chirurgii UJ. Dr Jan Miodoński habilitował się w 1934 r. i objął kierownictwo Kliniki Oto-rhino-laryngologocznej UJ. W 1937 r. został profesorem chorób nosa, gardła i uszu na Wydziale Lekarskim UJ. Miał wtedy dopiero 35 lat. Pełen energii w 1938 r. rozpoczął budowę nowego gmachu kliniki, którą przerwała kolejna wojna. Jego mistrz i promotor, profesor Aleksander Baurowicz w tym czasie nabył willę w cichym zakątku gminy Zabłocie k. Żywca i tam zamieszkał wraz ze swą drugą żoną Reginą z Flisków. W grudniu 1949 r. spoczął obok niej na Cmentarzu Przemienienia Pańskiego w Żywcu. Jego dom do dzisiaj niektórzy sąsiedzi nazywają „willą Baurowicza”.

Wuj Jana Franciszek, kolega Baurowicza ze studiów medycznych, nie żył już od listopada 1918 r. Miał wtedy dopiero 52 lata. 14 listopada zdążył jeszcze na wiecu mieszkańców w atmosferze powszechnej radości ogłosić powstanie niepodległego państwa polskiego. Kilka dni później został pobity przez niemieckiego bojówkarza i wpadł do Żylicy. Zaziębił się i doznał zapalenia płuc, które go zabiło. Spoczął na buczkowickim cmentarzu, a na jego grobie umieszczono znamienne słowa: Wzorowemu Wójtowi, Krzewicielowi Oświaty i Kultury, Gorliwemu Opiekunowi Szkoły – wdzięczni mieszkańcy Buczkowic. Dwa lata później spoczęła przy nim owdowiała za młodu siostra Franciszka Waleria Poppek (1862-1920), która prowadziła mu gospodarstwo i nagle znalazła się w biedzie. Imieniem Franciszka Miodońskiego nazwano w Buczkowicach ulicę w pobliżu szkoły, biblioteki i Urzędu Gminy, biegnącą wzdłuż feralnej Żylicy.

 

Duszpasterz w mundurze

 

Wujem mógł Franciszka nazywać też urodzony w Żywcu przyszły ksiądz pułkownik Antoni Miodoński (1889-1949), syn garbarza Wincentego i Karoliny z Molińskich – nieprzeciętna postać wśród polskich kapłanów. Jego ojcem chrzestnym był stryj Jan, proboszcz łodygowicki. Będąc żywego temperamentu, nie chciał poddać się woli rodziców, którzy przewidzieli dla niego karierę duchowną. Przeważyły perswazje matki, która trzykrotnie odwoziła go na studia teologiczne do Krakowa. Ostatecznie w r. 1912 Antoni studia na UJ ukończył i został wyświęcony. Objął stanowisko kapelana w c.k. armii i tak przeżył wojenne lata 1914-18. W Wojsku Polskim pełnił funkcję proboszcza w kościele garnizonowym pw. Świętej Trójcy w Bielsku. Stacjonował tam 3 Pułk Piechoty Podhalańskiej. Dał się poznać jako dobry mówca i organizator. Uczestniczył w komitecie budowy Domu Żołnierza w Białej. Był zapalonym turystą. Podczas otwarcia schroniska PTT na Pilsku (1930) wygłosił pełną zapału mowę do licznie przybyłych z całej Polski pasjonatów turystyki górskiej.

Ksiądz Antoni Miodoński w latach 30. był już dziekanem duszpasterzy Wojska Polskiego i mieszkał w Przemyślu. Kresy wschodnie Rzeczypospolitej zainspirowały niespokojne serce księdza dziekana, który przybywał z rodzinnych Kresów zachodnich. Pod patronatem władz państwowych i wojskowych zajął się umacnianiem polskości w oparciu o zasiedziałą tam od wieków drobną szlachtę, żyjącą w małych dworkach na niewielkich majątkach ziemskich. Ten typ polskiego szlachcica znamy dziś głównie z literatury, na przykład z powieści Henryka Sienkiewicza. Energiczny kapelan włączył się w budowę nowych i wyposażanie istniejących kościołów, organizowanie sieci świetlic i czytelni wiejskich, szkolenie kadr do obsługi placówek kulturalnych.

Ruch szlachty zagrodowej zaczął się tworzyć w 1935 r., zaraz po śmierci marszałka Józefa Piłsudskiego, gdy mocno dawał o sobie znać separatyzm ukraiński. W październiku 1937 r. we Lwowie z udziałem 4 tys. delegatów odbył się zjazd założycielski Związku Szlachty Zagrodowej. Z początkiem 1938 r. wybrano władze związku, a ksiądz płk Antoni Miodoński został jego prezesem. Oficjalnym organem związku stał się dwutygodnik Pobudka wydawany w nakładzie kilkunastu tys. egzemplarzy, a ksiądz prezes przewodniczył redakcji. Jako bezpłatny dodatek dla dzieci i młodzieży wydawano Małą Pobudkę. Niektóre numery ukazywały się też w języku ukraińskim. W czterech wschodnich województwach działało ponad 500 kół terenowych związku zrzeszających dziesiątki tysięcy ludzi.

Pod prezesurą ks. Miodońskiego ZSZ zajął się rozwojem gospodarczym pogranicza; w lipcu 1938 utworzono Fundusz Pożyczkowo-Zapomogowy udzielający pożyczek na cele gospodarcze, jak kupno narzędzi rolniczych, nawozów sztucznych, nasion, uruchomienie warsztatu. Pomagano organizować sklepy prywatne, spółdzielcze oraz kółka rolnicze. Polskę manifestacyjnie objeżdżały w tym czasie cudownie ocalone relikwie męczennika św. Andrzeja Boboli. Wydawało się, że żadna siła nie przeszkodzi w konsolidacji państwa polskiego. Kres działalności Związku Szlachty Zagrodowej położyła katastrofa narodowa we wrześniu 1939 r. Wielu członków i działaczy zostało wkrótce wywiezionych na Sybir. Innych wymordowali ukraińscy nacjonaliści spod znaku Stepana Bandery. Polska na Kresy nigdy nie wróciła.

Ks. płk Antoni Miodoński przez Rumunię zdołał przedostać się do Francji, gdzie oddał się do dyspozycji nowego naczelnego wodza i premiera Rządu RP gen. Władysława Sikorskiego. W życiu profesora Jana Miodońskiego, który pozostał w okupowanym Krakowie, też zaszła drastyczna zmiana. Ale o tym wszystkim – w następnej części opowieści o Miodońskich z Żywca.